Geriatria to dziedzina medycyny zajmująca się diagnostyką i leczeniem chorób występujących w wieku starszym, ale także profilaktyką zdrowotną i promocją zdrowia wśród osób po 60 roku życia.
Stworzono tę specjalizację z uwagi na to, że u starzejących się osób dochodzi do wielu charakterystycznych zmian fizjologicznych, występowania chorób i problemów, które są odmienne niż u osób młodszych i wymagają specjalistycznego podejścia. Lekarz ze specjalizacją geriatrii jest przygotowany do profilaktyki, diagnozowania i leczenia tzw. wielkich problemów geriatrycznych, a są to otępienie, depresja, majaczenie, upadki, nietrzymanie moczu, zespół kruchości, polifarmakoterapia (stosowanie zbyt wielu leków i ich skutki uboczne) i innych, jak niepełnosprawność, ból przewlekły, odleżyny, problemy schyłku życia, problemy opiekuńcze.
W zachodnich społeczeństwach, gdzie powstała ta dyscyplina medycyny, geriatra jest lekarzem prowadzącym osoby starszej, koordynującym pracę innych osób zaangażowanych w tzw. kompleksową opiekę geriatryczną. Ma to służyć organizacji holistycznej (całościowej) opieki geriatrycznej, tzn. rozpoznawaniu i pracy z problemami nie tylko dotyczącymi funkcjonowania fizycznego, ale i psychicznego oraz socjalnego. W skład takiego zespołu kompleksowej opieki geriatrycznej zwykle wchodzi dodatkowo pielęgniarka geriatryczna, pracownik socjalny, psycholog, rehabilitant, terapeuta zajęciowy, opiekun medyczny lub rodzinny, dietetyk, prawnik i inni.
Lekarz geriatra jest przygotowany nie tylko do diagnostyki i leczenia problemów zdrowotnych dotyczących poszczególnych narządów, ale także problemów psychicznych i socjalnych.
Z powodu wymienionej już polifarmakoterapii i wielu chorób przewlekłych występujących u starszych pacjentów funkcja lekarza geriatry jako koordynatora procesów diagnostyki i leczenia jest niezmiernie ważna, ponieważ niejednokrotnie w gąszczu konsultacji specjalistycznych
i hospitalizacji zagubione zostają główne cele leczenia. W przypadku stosowania wielu leków również ważne jest ustalenie priorytetów leczenia
i eliminowanie zbędnych preparatów, które mogą prowadzić do wielu groźnych dla życia powikłań.
Ogromnie ważną rolą lekarza geriatry jest też edukacja samych pacjentów
i ich rodzin dotycząca najczęstszych problemów geriatrycznych i ich rozwiązywania oraz promocji zdrowia: szczepień ochronnych, zapobiegania upadkom, zdrowej diety, edukacji co do skutków ubocznych stosowanych leków na receptę i bez recepty, promowania zdrowego trybu życia, w tym wysiłku fizycznego i rehabilitacji.
Pierwsza wizyta w poradni geriatrycznej polega na kompleksowej ocenie pacjenta przy użyciu różnego typu kwestionariuszy oceny stanu zdrowia, badania fizykalnego i wykonania nadań dodatkowych (np. oznaczenie poziomu witaminy D oraz B12, których niedobory są szeroko rozpowszechnione wśród osób starszych). Ocenie podlega nastrój pacjenta (obecność depresji), pamięć (ew. objawy otępienia), zdolność do samoobsługi, skłonność do upadków, przewlekłe choroby i stosowane leki, obecność bólu przewlekłego, potrzeby opiekuńcze i socjalne. Następnie tworzony jest plan opieki oparty o ocenę potrzeb chorego:
Zdrowotnych
Rehabilitacyjnych
Opiekuńczo – pielęgnacyjnych
Socjalnych i ekonomicznych
W drugiej kolejności określane są cele i czas ich realizacji: może to być odzyskanie zdrowia (nie zawsze realne do osiągnięcia), optymalizacja stanu zdrowia, zatrzymanie chorego w domu (zamiast umieszczania go
w instytucji opiekuńczej, takiej jak dom opieki), poprawa stanu funkcjonalnego (rehabilitacja), poprawa jakości życia (mimo wielu chorób
i objawów można dobrać leczenie tak, aby pacjent nie odczuwał bólu czy dyskomfortu).
Wg badań przeprowadzonych w ciągu ostatnich 20 lat na świecie opieka geriatryczna przynosi ogromne korzyści dla samych pacjentów, ale i dla ich opiekunów i systemów ochrony zdrowia. Z powodu sprawnego rozpoznawania chorób wieku starszego, problemów geriatrycznych i ich leczenia zmniejsza się całkowity koszt opieki nad pacjentem,
w porównaniu z opieką lekarza rodzinnego oraz rozproszonego systemu konsultacji u wielu specjalistów. W badaniach przeprowadzonych w wielu krajach oceniono, że opieka lekarza geriatry poprawia satysfakcję z życia pacjentów i ich rodzin, współpraca z chorym jest lepsza, zmniejsza się liczba powikłań (skutki uboczne leczenia, stosowanych leków, upadki, złamania itp.), nieplanowanych pobytów w szpitalu, zmniejsza się śmiertelność pacjentów. Podobnie opieka w oddziałach szpitalnych geriatrycznych jest na wyższym poziomie niż na tzw. oddziałach ogólnych, z uwagi na specjalistyczne przygotowanie personelu do postepowania
z pacjentem starszym. Jest też wg danych Naczelnej Izby Kontroli tańsza, niż opieka w oddziałach bez przeszkolonego w tej dziedzinie personelu
z powodu mniejszej ilości powikłań i nietrafionych diagnoz.
Na świecie, i w wielu województwach w Polsce opieka geriatryczna składa się z poradni geriatrycznych (do poradni potrzebne skierowanie od lekarza rodzinnego) i oddziałów geriatrycznych szpitalnych. W Polsce szczególnie opieka ambulatoryjna nad pacjentem w wieku starszym pozostawia bardzo wiele do życzenia – trudności w dostępie do lekarza rodzinnego
i specjalistów, miesiące oczekiwania na badania diagnostyczne, bariery architektoniczne w dostępie do placówek opieki zdrowotnej. W poradni geriatrycznej lekarz specjalista geriatrii ma szerokie możliwości diagnostyczne: jako specjalista może kierować chorych na wiele badań specjalistycznych, do czego nie ma uprawnień lekarz pierwszego kontaktu (badania krwi, rentgenowskie, tomografii komputerowej, rezonansu magnetycznego). Może kierować pacjenta do innych specjalistów lub do oddziałów szpitalnych oraz na rehabilitację i kompleksowo prowadzić leczenie różnych przewlekłych chorób pacjenta (psychicznych, kardiologicznych, endokrynologicznych, bólu przewlekłego i innych). Skraca się czas oczekiwania na porady, bo w razie konieczności dalszych koniecznych konsultacji (np. ortopedycznej, chirurgicznej) pacjent stawia się tam z wynikami badań (np. rezonans magnetyczny, tomografia, densytometria).
Niestety, w województwie warmińsko – mazurskim funkcjonują obecnie tylko dwie poradnie geriatryczne: w Olsztynie przy ul. Paukszty i Dobrym Mieście przy ul. Grunwaldzkiej 10B.
Województwo warmińsko – mazurskie od niedawna (II połowa 2022 r.) ma jedyny funkcjonujący Oddział Geriatryczny, który znajduje się w Nidzicy. Jest to obecnie spowodowane brakiem specjalistów w tej dziedzinie, które mogłyby zabezpieczyć pracę w Oddziale i ogromną przeszkodą w optymalnym leczeniu osób starszych, ale także w kształceniu kadry medycznej, która może odbywać się tylko w Oddziale Geriatrii. Pomimo wielkich potrzeb związanych ze starzeniem się społeczeństwa w naszym województwie mamy bardzo małą liczbę lekarzy geriatrów (8 osób
w całym województwie), z tego czynnie w Poradni Geriatrycznej pracuje dwóch.
W poradni geriatrycznej w Dobrym Mieście najwięcej porad dotyczy leczenia bólu przewlekłego, najczęściej w przebiegu choroby zwyrodnieniowej stawów oraz diagnozowania i leczenia zaburzeń pamięci. Do zarejestrowania się na wizytę w Poradni Geriatrycznej wystarczy na skierowaniu wpisać starość. Konieczne jest skierowanie od lekarza pierwszego kontaktu. Konsultantem Wojewódzkim ds. geriatrii jest doktor Monika Jabłońska.
Autorką tekstu jest dr n. med. Małgorzata Stompór — specjalista chorób wewnętrznych i geriatrii, koordynator zakładu opiekuńczo-leczniczego, lekarz konsultant w dziedzinie geriatrii w oddziale chorób wewnętrznych i koordynator poradni geriatrycznej w Zespole Zakładów Opieki Zdrowotnej w Dobrym Mieście, lekarz konsultant w dziedzinie geriatrii w Oddziale Chorób Wewnętrznych i Oddziale Geriatrycznym Zespołu Opieki Zdrowotnej w Nidzicy; adiunkt na Wydziale Lekarskim Collegium Medicum Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego — prowadzi zajęcia z geriatrii (geriatrics), opiekuje się kołem naukowym geriatrycznym, prowadzi fakultet geriatria w praktyce.
Fot: archiwum UWM FM
