Seniorowi doświadczającemu przemocy trzeba zapewnić wsparcie i bezpieczeństwo. Odpowiednia interwencja może pomóc w powrocie do dobrostanu – tłumaczy Paulina Pupiałło, psycholog.
– Jaki jest nasz poziom wiedzy o przemocy wobec osób starszych?
– Myślę, że poziom naszej wiedzy na temat przemocy wobec osób starszych jest stanowczo za niski. Oczywiście różni się on w zależności od miejsca pochodzenia, poziomu edukacji czy też własnych doświadczeń, jednak nawet jeśli dostęp do informacji stale wzrasta, to nie idzie to w parze ze zgłaszaniem takowych nadużyć. Mówiąc przemoc, nie mam na myśli tylko przemocy fizycznej, ale także często stosowaną przemoc psychiczną czy ekonomiczną. Z obserwacji wnioskuję, że najłatwiejsza do uchwycenia i skonkretyzowania jest przemoc fizyczna. Jej skutki są często zauważalne podczas spotkań z osobami starszymi – można zauważyć ślady przemocy szczególnie na kończynach czy twarzy. Sprawa wygląda znacznie gorzej w przypadku przemocy psychicznej czy ekonomicznej. Jej skutki nie są tak jednoznaczne i łatwe do zdefiniowania. Często nawet osoby poszkodowane nie mają świadomości, że to, co dzieje się w ich relacji z drugą osobą, jest właśnie definiowane jako przemoc.
– Jak zmieniły się formy przemocy w ciągu ostatnich lat?
– Na przestrzeni ostatnich lat na pewno możemy zaobserwować zwiększoną różnorodność stosowanych form przemocy. Poza przemocą fizyczną, obejmującą wszelkie działania powodujące ból i obrażenia fizyczne, spotykamy się także z niepokojąco często występującą przemocą psychiczną, w skład której wchodzą zachowania mające na celu obniżenie poczucia wartości seniora, wzbudzenie lęku przed oprawcą czy też izolowanie od świata zewnętrznego. Sądzę, że obecnie znacznie częściej możemy obserwować także, wspomnianą wcześniej, przemoc ekonomiczną, polegającą na ograniczaniu dostępu lub wykorzystywaniu finansowych zasobów osoby starszej. Niepokojące jest także występowanie przemocy względem seniorów w instytucjach opiekuńczych czy dyskryminacja na rynku pracy właśnie ze względu na wiek.
– Dlaczego osoby starsze nie mówią o przemocy?
– Mam poczucie, że osoby starsze doświadczające przemocy zbyt rzadko decydują się na wyjawienie bolesnej prawdy o tym, że są ofiarą. Myślę, że może to wynikać z pewnego zawstydzenia lub lęku. Zdarza się, że oprawcami są osoby z najbliższej rodziny seniora. W takim wypadku zdarza się, że osoba starsza decyduje się nie zaogniać konfliktu i trwać w pozornie dobrej relacji z członkiem rodziny, ponieważ obawia się, że nie będzie w stanie poradzić sobie bez fizycznej pomocy, przykładowo przy robieniu zakupów. Myślę, że nadal panuje także, niestety, stereotypowe przekonanie, że “to co w domu, zostaje w domu”, w wyniku czego osoby ze starszego pokolenia nie decydują się na oskarżenie osoby z rodziny.
- Jak powinniśmy reagować?
– Moim zdaniem, przede wszystkim powinniśmy porozmawiać z seniorem doświadczającym przemocy. Zbudować atmosferę wzajemnego zaufania, dać przestrzeń do dzielenia się towarzyszącymi myślami, wątpliwościami oraz opowiedzieć o możliwych formach pomocy. Jest to pierwszym krokiem do odbudowania poczucia bezpieczeństwa. Kiedy rozeznamy się już w sytuacji i zorientujemy się jakie dalsze kroki najlepiej podjąć, warto wtedy porozmawiać dokładniej na temat dalszego planu działania z seniorem i wspomóc go, na ile to możliwe, w procesie zmiany. Myślę, że w tym momencie dobrze byłoby, gdyby ofiarą zaopiekował się specjalista. Spotkanie z psychologiem będzie szczególnym wsparciem dla osoby doświadczającej przemocy. Może być również konieczne skorzystanie z pomocy prawniczej.
- Jeśli osoby są przez wiele lat ofiarami przemocy, jak to na nich wpływa?
– Uważam, że reagowanie na przemoc względem osób starszych jest szczególnie ważne, ponieważ doświadczanie przemocy jest tragiczne w skutkach. Bycie ofiarą przemocy może mieć długotrwałe, negatywne skutki, zarówno na poziomie fizycznym, jak i emocjonalnym czy społecznym. Przemoc może doprowadzić do różnych problemów zdrowotnych, w tym uszkodzenia ciała i narządów, chronicznego bólu czy problemów ze snem. Ponadto ofiary mogą doświadczać trudności psychicznych, takich jak depresja, lęki, trudności w radzeniu sobie ze stresem czy nawet myśli rezygnacyjnych. Osoby starsze, które przez wiele lat są ofiarami przemocy bardzo często unikają także interakcji społecznych, mają trudności z nawiązywaniem i utrzymywaniem bliskich relacji z innymi ludźmi, co w efekcie prowadzi do izolacji społecznej. Poza tym, trudności dostrzegane są także w codziennym funkcjonowaniu- występują problemy z koncentracją, uwagą, motywacją. Wszystkie to wskazuje, jak ważne jest świadome rozpoznawanie występowania przemocy i przeciwdziałanie jej. Ważne jest, aby zapewnić takiemu seniorowi adekwatne wsparcie i bezpieczeństwo. Odpowiednia interwencja może pomóc w procesie naprawczym i powrocie do dobrostanu.
Paulina Pupiałło- psycholog, psychoterapeutka psychodynamiczna (w trakcie szkolenia w ISPHS); absolwentka psychologii oraz studiów podyplomowych na kierunku psychogeriatria z animacją kulturową.
